Turkse Literatuur

Voor Islamitische periode

Voor de Islamitische tijd werd de Turkse literatuur vooral gekenmerkt door de nomadencultuur.
De wetenschap over de schriftelijke en mondelinge Turkse literatuur is hoofdzakelijk gebaseerd op Chinesische, Arabische en Persische bronnen.
In Mongolie, Tibet,het Altai gebergte en Noord-China waar de Turken oorspronkelijk leefden is nog nauwelijks archeologisch onderzoek verricht.
De Uiguren hebben een grote literatuur over filosofie en Boeddhisme achtergelaten die nog nauwelijks is onderzocht. Thema's van de mondelinge literatuur uit deze tijd waren vooral de natuur, de relatie natuur en mens, oorlogen, catastrofen, heldendaden en liefde.
De bekendste en oudste sage is van Alp Er Tunga. De sage gaat over de overwinning van de heerser over een Persische leger.
Bekend zijn ook de sagen van de Gök-Turken, in de Ergenekon legende wordt verteld hoe de Gök-Turken een berg uit ijzer gesmolten hebben om uit Ergenekon weg te komen.
In de bekende Bozkurt sage wordt verteld dat de Gök-Turken van een wolf afstammen.

Orchon inschrift

De Orhun-inschriften uit de 6de en 7de eeuw zijn de eerste schriftelijke werken van de Turken.
De belangrijkste zijn de in het Gök-Turk alfabet geschreven inschriften van Tonyokuk, Kül Tigin en Bilge Kagan.
Zij gaan over verschillende geschiedelijke gebeurtenissen en leveren daarmee belangrijke informatie over het leven van de Turken uit deze tijd.

Vroeg Islamitische periode

In de eerste helft van de 10de eeuw gingen de Turken over tot de Islam daarvoor was de hoofdreligie het Sjamanisme. Maar ook het Nestoriaanse Christendom en vooral het Boeddhisme werd bevolgd.
Met de Islam veranderde de gezelschap maar ook de taal, vorm en inhoud van de literatuur. Met de Islam groeide de invloed van Arabische en Persische woorden in de Turkse Literatuur.
Kutadgu Bilig (11de eeuw) was het eerste werk van de Turkse literatuur na de aanname van de Islam, het vertelde over religie, staat, politiek en opvoeding.

Kasgarli Mahmut (1008-1105)

Het eerste Turkse woordenboek, Divan-i Lügati't Türk, met de verschillende Turkse dialecten en uitleg in Arabisch werd door Kasgarli Mahmud tussen 1072-1074 geschreven.
Andere grote Turkse schrijvers uit deze tijd waren Ali Sir Nevai die gedichten, woordenboeken en boeken over de Turkse taal schreef en Sjah Babur (1483-1530).
Sjah Babur erfgenaam van Timoer Lenk en Genghiz Khan veroverde India en stichte het Mogolrijk-Mughalrijk (1526-1857). Sjah Babur gebruikte het Arabische alfabet en riep het Centraal-Aziatische Turks tot officiele taal uit. Zijn autobiografie Baburnama (Vekaiye Babürname) weerspiegelt het gevoelsleven van deze moslimvorst.

Vanaf de 11de eeuw ontwikkelt zich de Turkse literatuur in twee richtingen: de Diwan-literatuur en de volksliteratuur. De verhalen van het  Gesar-Epos (Gessar Chan), het grootste Centraal-Aziatische epos, komt voor in het Tibetisch, Mongools en Turks.
Een van de bekendste figuren uit de Turkse mythologie is Dede Korkut.
Dede Korkut vertegenwoordigd de wijsdom en het verstand van de voorvaderen. Hij is altijd neutraal en wordt door vriend en vijand gerespecteerd. Meestal aan het einde van het verhaal zorgt Dede Korkut voor een happy-end. De verhalen en sprookjes over Dede Korkut werden in de 12de eeuw door een onbekende schrijver op papier gezet. In 1950 vond men in de omvangrijke bibliotheek van het Vaticaan een samenvatting van 6 sprookjes over Dede Korkut.

Osmaanse periode

De literatuur in het Osmaanse rijk werd door Islamitische, mystieke schrijvers gedomineerd en orienteerde zich aan de Persische literatuur. Het bestond uit ca. 80% Arabische en Persische woorden. Waardoor het slechts voor goed opgeleide Osmanen toegangelijk was.
De bekenste Diwan-dichter was Fuzuli (1495-1556), Fuzuli heeft vele gedichten over onvervulde liefde. Zijn beroemste werk is Leyla en Mecnun vergelijkbaar met Romeo en Julia.

Een van de eerste bekende vertegenwoordigers van de Turkse literatuur was Yunus Emre.

Yunus Emre (1240-1320)

Turkse republiek

Orhan Veli * 13. April 1914 Istanbul; - 14. November 1950

Yasar Kemal * 6. Oktober 1923 Osmaniye

Nâzim Hikmet * 15. Januari 1902 Thessaloniki; - 3. Juni 1963 Moskau

Aziz Nesin * 20. December 1915 Istanbul; - 6. Juli 1995 Izmir;

Orhan Pamuk * 7. Juni 1952 Istanbul